.
.
.
.

 

 

Hymenogaster niveus Vittadini 1831

Poz. Syst. Hymenogastraceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Basidiomycota, Fungi

Gleba dojrzałego owocnika
Grupa dojrzałych owocników
Grupa owocników

 

CECHY MAKROSKOPOWE

 

Owocniki o średnicy 1,5-2,0 cm. Najczęściej regularne, kuliste lub owalne do fazy późnej dojrzałości. Powierzchnia owocnika śnieżnobiała, gładka, matowa. Miejsca uszkodzone lub otarte zabarwiają się najpierw na szary, później rdzawo-brązowy kolor. Perydium bardzo nietrwałe. W owocnikach dojrzałych bardzo często niekompletne, prześwitujące, ukazujące strukturę gleby. Gleba o budowie komorowej. Komory hymenialne na przekroju kuliste lub owalne. Gleba w owocnikach niedojrzałych śnieżnobiała, potem szara, szaro-brązowa. W pełnym stadium dojrzałości rdzawa do rdzawo-brązowej. Na przekroju owocnika, u nasady, tworzy się niewielka płonna kolumella, najczęściej regularnie półkolista. Warstwa tramy hymenialnej oddzielającej komory brudnobiała, potem szara, długo wyraźnie odróżnialna od koloru gleby. Konsystencja dojrzałego owocnika miękka, gąbczasta. Smak lekko kwaskowaty, cierpki. Zapach niezbyt silny, mączny, czasem przywodzący na myśl zjełczałe produkty mleczne.

Dojrzałe owocniki

CECHY MIKROSKOPOWE

Zarodniki H.niveus

 

Perydium bardzo cienkie 50-150 μm, plektenchymatyczne, zbudowane z cienkościennych strzępek, o średnicy 5-20 μm. Strzępki bardzo rzadko i co najwyżej miejscowo, rozdymają się do struktur komórkowych. Na ogół do fazy późnej dojrzałości zachowują typową strukturę plektenchymatyczną. Przebieg strzępek perydialnych bardzo nieuporządkowany. Generalnie równoległy do powierzchni owocnika ale miejscami skośny lub nawet prostopadły. Strzępki hialinowe, jedynie cienka warstwa marginalna zabarwiona na bladożółty kolor. Trama perydialna i hymenialna zbudowane z cienkościennych, septowanych, hialinowych strzępek o grubości 2-6 μm. W tramie hymenialnej obecne liczne komórki rozdęte do zróżnicowanych rozmiarów 10-40 μm. Bazydia duże 20-50 x 10-20 μm, cylindryczne lub maczugowate. Cienkościenne, hialinowe, nie wiotczejące w trakcie rozwoju zarodników, możliwe do zaobserwowania nawet w zaawansowanych stadiach dojrzałości. Najczęściej 2-zarodnikowe, znacznie rzadziej 1-zarodnikowe – w badanych kolekcjach nie zaobserwowano podstawek 3-4 zarodnikowych. Hialinowe bazydiole o rozmiarach 10-25 x 8-20 μm – cylindryczne lub maczugowate. Warstwa subhymenialna niezauważalna. Zarodniki owalne do cytrynokształtnych, grubościenne, wypełnione jedną dużą lub kilkoma mniejszymi kroplami. Gęsto pokryte drobnymi, tępymi brodawkami. W niektórych kolekcjach ornamentacja zarodników jest tak drobna, że należałoby określić ją mianem co najwyżej chropowatej. Zarodniki otoczone wiotką, hialinową fałdą perysporium, przylegająca do powierzchni i trudną do zaobserwowania. Za młodu hialinowe, potem bladożółte, wreszcie złoto-żółte. Szczyt zarodnika bezbarwny, obły, zaokrąglony ale czasem lekko zaostrzony, sutkowaty 1-2(3,5) μm. Apiculus drobny, krótki, cylindryczny, 1-3 μm. Wielkość zarodników wraz z ornamentacją (15)16-22 x 8-14 μm, średnio 18 x 12 μm, Q = 1,3-1,8, Qm= 1,5. Zarodniki wybitnie homogeniczne na wszystkich etapach rozwoju. Brak zarodników anormatywnych.

 

Szczegóły budowy perydium H.niveus
Hymenium, dojrzałe i młode bazydia H.niveus

SIEDLISKO

 

Hymenogaster niveus preferuje żyzne gleby. Prawie wszystkie stanowiska zlokalizowane na obszarze Polski to rędzinowe gleby o pH 7,2-8,9. Gatunek preferuje siedliska pozbawione roślinności zielnej. Mikoryzuje z drzewami liściastymi, najczęściej z Corylus, Carpinus lub Tilia. Owocniki wyrastają w licznych grupach do 3-5 pod powierzchnią gleby. Sporadycznie semihypogeicznie. Częściej spotykany w siedliskach naturalnych. Wyjątkiem jest stanowisko (Wyżyna Śląska – DF51, Chorzów), gdzie masowy, corocznie powtarzalny wysyp owocników ma miejsce na antropogenicznej rędzinie poprzemysłowej (pH 8,1-8,9) na obrzeżach parku WPKiW. Owocniki pojawiają się w pierwszych tygodniach wiosny. Dojrzałość osiągają w miesiącach letnich i rosną do późnej jesieni. Na tych samych stanowiskach często obserwowano kilkukrotny, pełny cykl rozwojowy owocników w ciągu jednego sezonu wegetacyjnego.

WYSTĘPOWANIE

 

Hymenogaster niveus jest pospolitym gatunkiem, choć nie tak częstym jak siostrzany takson H. tener. Znany z większości krajów Europy. W Polsce szeroko rozpowszechniony, zlokalizowany na ponad dwudziestu stanowiskach. Mimo to przed 2008 rokiem brak było doniesień o jego występowaniu na obszarze Polski.

Wyżyna Śląska – DF51, Chorzów, Czerwiec 2008
Wyżyna Przedborska - DE 59, Dobromierz k. Przedborza, Listopad 2008
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska – DE 96, Ludwinów k. Złotego Potoku, Lipiec 2009
Wyżyna Kielecka – EE 83, Chęciny k. Kielc, Lipiec 2010
Wyżyna  Śląska – DF33, Grodziec k. Będzina, Sierpień 2010
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska – DF 66, Babice k. Chrzanowa, Listopad 2012
Pobrzeże Koszalińskie – BA95, Gorzebądz k. Koszalina, Sierpień 2013
Wyżyna Śląska – DF02, Psary k. Tarnowskich Gór, Grudzień 2014
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska – DF 26, Hutki-Kanki k. Olkusza, Maj 2017
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska – DF 27, Złożeniec k. Smolenia, Październik 2017

UWAGI

Dojrzałe owocniki

 

Hymenogaster niveus jest często mylony z siostrzanym, rosnącym w chłodniejszych porach roku gatunkiem H. tener. Obydwa taksony makroskopowo różnią się barwą gleby i zapachem owocników. W trakcie badań mikroskopowych należy zwrócić uwagę na budowę bazydiów i wielkość zarodników.
Nieprawidłowe wydają się taksonomiczne przesunięcia gatunku do rodzajów Cortinomyces i Protoglossum, uzasadniane szczegółami budowy mikroskopowej. H. niveus prezentuje zespół cech budowy mikroskopowej typowy dla rodzaju, znany z całego szeregu innych gatunków.